- تاریخ انتشار: 1402/08/27
- زمان مطالعه: 15دقیقه
مصاحبه عبارتست از گفتگویی منظم، جهت دار و هدفمند که با تکیه بر موضوعی مشخص به عنوان محور بحث بین دو یا چند نفر انجام میشود گروهی از پژوهشگران معتقدند که مصاحبه بهترین شیوه گردآوری اطلاعات است ولی برای دستیابی به نتایج مطلوب بایستی این روش را به درستی شناخته و طبق اصول و موازین علمی به انجام رسانید. البته مصاحبه مستلزم صرف وقت و هزینه بیشتر نسبت به پرسشنامه است ولی با وجود اینها برخی از پژوهشگران این شیوه را بر دیگر راههای گردآوری اطلاعات ترجیح میدهند برای بهره گیری بهتر از مصاحبه (تلفنی یا حضوری) نکاتی را باید رعایت نمود.
الف - شیوه برخورد
نحوه برخورد مصاحبه کننده باید پسندیده و حساب شده باشد تا مصاحبه شونده را به همکاری و پاسخ به سؤالات ترغیب کند
ب - موقع مصاحبه
زمان مصاحبه متناسب با شرایط کار و زندگی و روحیات مصاحبه شوندگان انتخاب شود به عنوان نمونه در رابطه با کشاورزان آموزگاران دانشجویان کارگران و یا زنان خانه دار باید توجه داشت که هر گروه در اوقات مشخصی فراغت بیشتری دارند و آن اوقات بهتر و راحت تر میتوانند به سؤالات پاسخ دهند.
پ - مکان مصاحبه
محل مصاحبه باید به گونه ای انتخاب شود که تمرکز حواس را تا حد امکان سازد و پاسخگو بتواند با دقت به سؤالات پاسخ دهد
ت - مدت مصاحبه
مدت زمان مصاحبه بایستی متناسب با موضوع و ظرفیت پاسخگو به نحوی انتخاب شود که موجبات خستگی مصاحبه شونده را فراهم نسازد. چنانچه پاسخگویی به سؤالات مستلزم صرف وقت زیاد باشد بهتر است مصاحبه را به زمانهای حداکثر سه تا چهار ساعته تقسیم و با فواصل مناسب آن را برگزار و زمانهایی برای استراحت در مصاحبه‌های طولانی منظور کنیم
انواع مصاحبه
باتوجه به موضوع مورد بحث و هدف تحقیق ممکن است روشهای مختلفی در شیوه یا فن مصاحبه اتخاذ گردد که به پاره ای از آنها در زیر اشاره میشود
الف - مصاحبه ساختمند یا منظم (Structured or Formal Interview) این نوع مصاحبه از آن جهت ساختمند یا منظم نامیده میشود که ترتیب پرسشها از قبل مشخص شده و به صورتی منظم و ساختاری برگزار میشود یعنی بر اساس متغیرهایی که پژوهشگر قصد سنجش آنها را دارد سؤالات تنظیم شده و پرسشگر صرف نظر از پاسخهایی که دریافت میکند همچنان به پرسشهای خود به ترتیبی که از پیش تعیین شده ادامه میدهد مصاحبه ساختمند در مواردی بیشتر قابل اعمال است که شمای کلی بحث قابل پیش بینی بوده و موضوع مصاحبه از پیچیدگی و حساسیت خاصی برخوردار نیست.
ب - مصاحبه غیرساختمند یا نامنظم (Unstructured or Informal Interview) چنانچه روال بحثها چندان قابل پیش‌بینی نبوده و یا موضوع مورد نظر از حساسیت و پیچیدگی برخوردار باشد بهتر است از مصاحبه نامنظم استفاده شود تا با توجه به روند گفتگو و شیوه برخورد پاسخگو ساختار جملات و نوع پرسشها تغییر یابد. البته در مصاحبه غیر ساختمند محور اصلی و هدف گفتگوها مشخص است ولی سؤالات از قبل نوشته نشده و در چارچوب موضوع اصلی پرسشگر سؤالات خود را مطرح و متناسب با روحیات و احساسات پاسخگو و جواب‌هایی که دریافت میکند مطالب خود را تنظیم و عبارات و اصطلاحات مناسب را برمی‌گزیند به عنوان نمونه یک روانپزشک هنگام گفتگو با بیمار خود ضمن آگاهی از نوع بیماری و شیوه درمان سعی می کند تا برای اخذ نتیجه مطلوب‌تر از مصاحبه بیمار را هر چه بیشتر وادار به توضیح نماید و بدین منظور متناسب با حساسیتهای بیمار نسبت به بعضی مسایل و یا عبارات گفتمان خود را تغییر میدهد ولی محور و هدف بحث را هیچگاه از نظر دور نمی‌دارد
فهرست مصاحبه
فهرست مصاحبه برنامه ای دقیق و تدوین شده است که چگونگی انجام مصاحبه را به روشنی بیان میدارد در این فهرست تمام مراحل و جزئیات انجام کار از جمله زمان، آغاز، انجام، مدت محل، تاریخ و نحوه پیگیری مصاحبه مشخص می شود برای آنکه مصاحبه گر نیازی به مراجعه مداوم یا چشم دوختن بیش از حد به دستور العمل نداشته باشد لازم است تا عبارات و دستورالعملها به طور موجز و گویا بیان گردد تا پرسشگر با یک نگاه بتواند مطالب مورد نیاز را پیدا کند فهرست مصاحبه نظیر پرسشنامه است و به همین جهت برخی آن را حد فاصل پرسشنامه و مصاحبه تلقی می‌کنند. ولی تفاوت مصاحبه با پرسشنامه آن است که سؤالات پرسشنامه از قبل دقیقاً مشخص شده ولی در مصاحبه بر حسب شرایط میتوان کلمات یا عباراتی را چاشنی سؤالات نموده و از این طریق مصاحبه شونده را به ادامه بحث و پاسخگویی ترغیب نمود چون یادداشت کردن پاسخهای دریافت شده در فهرست مصاحبه بوسیله پرسشگر انجام میشود لذا برای آنکه در یادداشت کردن پاسخ "سؤالات باز" مشکلی پیش نیاید و پرسشگر برداشتهای خود را به جای سخنان پاسخگو درج نکند لازم است تا مطالب را قبل از روی کاغذ آوردن برای پاسخگو تکرار و از او سؤال نماید که آیا منظور او را درست درک کرده است.
منبع: مبانی روش تحقیق/ علیرضا مهاجری