برای طراحی یک پرسشنامه نیاز دارید، که هر پاسخ دهنده سوالات موجود در پرسشنامه شما را به درستی درک کند، همچنین این مورد نیز ضروری است، که بتوانید نتایج بدست آمده از پرسشنامه خود را به راحتی و به درستی بررسی کنید. بدین منظور نیاز است تا شیوه صحیح طراحی پرسشنامه را بلد باشید.
اشتباه در طراحی پرسشنامه ممکن است عواقب بدی را در پی داشته باشد، چرا که اطلاعات اشتباه موجب میشود مسیر اشتباهی را بپیمایید.
یک پرسشنامه که ضعیف طراحی شده است ممکن است:
• نتایج مثبت و یا منفی کاذب به شما دهد.
• باعث جمع‌آوری اطلاعات اشتباه و یا نامرتبط میشود.
• باعث ایجاد چشم انداز نادرست میشود که پرسشنامه شما را تبدیل به پرسشنامه غیر مفید می‌کند.
حال که عواقب طراحی ضعیف پرسشنامه مشخص شد، نوبت آن است که به طراحی صحیح آن بپردازیم.
سوالات بسته و ساده زیادی طراحی نکنید این نوع سوالات مانند سوالات بله/خیر تنها دو گزینه در اختیار پاسخ دهنده قرار می‌دهد، که این کار پاسخ‌دهی را محدود می‌سازد.
به عنوان مثال سوالی همچون " آیا رنگ نارنجی را دوست دارید؟" که تنها پاسخ آن بله/خیر است، ممکن است به علت محدود بودن پاسخ سوال، باعث انحراف در نتایج شما شود.
در این مثال خاص شما تنها قادر خواهید بود که بدانید پاسخ‌گر شما رنگ نارنجی را دوست دارد و یا نه. نمی‌توانید بگویید که پاسخ دهنده این رنگ را بیشتر از همه دوست دارد، حتی نمی‌توانید بگویید وی در مقایسه با رنگ‌های دیگر نیز نارنجی را بیشتر دوست دارد یا نه. همچنین این سوال در حالت کلی پرسیده شده است، و ممکن است پاسخدهنده رنگ نارنجی یک تیشرت را دوست داشته باشد، اما به هیچ وجه ماشینی نارنجی رنگ نخرد.
• پرسشنامه شما در هر زمینه‌ای که باشد، باید سوالاتش واضح و قابل فهم باشد. دلیل این امر این است؛ که اگر پاسخدهنده سوالات شما را بهتر متوجه شود نتایج بدست آمده از پرسشنامه هم همان قدر دقیق‌تر میشود.
• برای ساخت پرسش‌ها از جملات ساده استفاده کنید.
• موارد ناشناخته و مبهم نباید در سوالات پرسشنامه ذکر شوند.
• استفاده از کلمات اختصار ولو این که در ابتدای پرسشنامه توضیح داده شده باشند مناسب نیست، چرا که پاسخدهنده ممکن است مفهوم آن را فراموش کند، و روند تکراری بازگشت به ابتدا پرسشنامه جهت کسب اطلاع از مفهوم این کلمات ممکن است ذهن وی را خسته کند.
• همچنین توجه به نکات نگارشی و اجتناب از خطاهای تایپی و نگارشی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از مشکلات رایج در پرسشنامه‌ها استفاده از سوالات پیشنهادی/ترجیحی است. در واقع این سوالات به گونه‌ای طراحی شده‌اند، که پاسخدهنده به جز مورد پیشنهادی نمی‌تواند پاسخ دیگری به پرسش دهد. به عنوان مثال اگر پرسش به صورت زیر طراحی شده باشد:
کدام یک را ترجیح می‌دهید؟
بسته کوچک‌تر اما گران‌تر
بسته بزرگ‌تر اما ارزان‌تر
طرح چنین سوالی نه تنها بی‌معنی است بلکه پاسخِ پاسخدهنده نیز از قبل مشخص است، همچنین از پاسخ‌های جمع‌آوری شده نیز نمی‌توان به نتیجه‌گیری درستی رسید.
از اصطلاحات گیج‌کننده استفاده نکنید
وقتی پاسخ‌دهنده‌ای در جواب پرسش شما " چند وقت یکبار خرید آنلاین انجام می‌دهید؟" پاسخ "معمولا به صورت آنلاین خرید می‌کنم" را انتخاب می‌کند، منظور او از عبارت "معمولا" چیست؟ این مقدار از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. برای مثال منظور یک شخص از "معمولا" ماهی یکبار است؛ این در حالی است که برای شخص دیگر همین عبارت "معمولا" هفته‌ای یکبار اتفاق می‌افتد. به همین منظور بهتر است در طرح گزینه‌ها شفاف سازی های لازم صورت پذیرد، و از عباراتی همچون معمولا، گاها، بعضا، ندرتا و... استفاده نشود.
برای مثال می‌توان سوال:
چند وقت یکبار خرید آنلاین انجام می‌دهید؟
هیچ وقت
ندرتا
بعضا
معمولا
را به سوال زیر تغییر داد:
چند وقت یکبار خرید آنلاین انجام می‌دهید؟
یکبار در هفته
یکبار در ماه
یکبار در نیمسال
یکبار در سال
خرید آنلاین انجام نمی‌دهم
بعضا اتفاق می‌افتد که نیاز به پرسیدن سوالات شخصی از پاسخ دهنده پیدا می‌کنید. پاسخدهنده ممکن است به این سوالات پاسخ ندهد چرا که این نوع سوالات را شخصی می داند. نمونه بارز این سوالات، سوال در مورد میزان درآمد یک شخص است. هرچند پاسخ به این سوال ممکن است بسیار حیاتی باشد اما برای این که پاسخدهنده به این سوالات پاسخ دهد می‌توان از بازه‌های مشخص در سوال استفاده کرد. برای نمونه:
میزان درآمد شما چقدر است؟
0 تا 4 میلیون تومان
4.1 تا 8 میلیون تومان
8.1 تا 12 میلیون تومان
12.1 تا 16 میلیون تومان
بیشتر از 16 میلیون تومان
استفاده از سوالات منفی ممکن است باعث سردرگمی پاسخدهنده و جواب نادرست وی شود که این مشکل ممکن است نتایج بدست آمده از پرسشنامه را بی ارزش کند. یک سوال منفی می‌تواند پاسخ‌های پاسخ دهنده را تحت تاثیر قرار دهد و همچنین درک آن را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. مثال: "چه چیزی به آن تعلق ندارد" یا "چه چیزی را نمی خواهید؟".